Radioterapia stereotaktyczna jest wykorzystywana jako element leczenia radykalnego, jak również paliatywnego i przeciwbólowego. W wielu przypadkach stanowi alternatywę dla klasycznego leczenia chirurgicznego, zwłaszcza zmian zlokalizowanych w miejscach niedostępnych dla chirurgów lub gdy zabieg operacyjny jest obarczony zbyt dużym ryzykiem powikłań.
Z punktu widzenia sposobu frakcjonowania dawki wyróżniamy radiochirurgię stereotaktyczną oraz radioterapię stereotaktyczną frakcjonowaną.
Radiochirurgia stereotaktyczna
Radiochirurgia stereotaktyczna polega na podaniu bardzo wysokiej dawki promieniowania na mały obszar – guz nowotworowy w jednej frakcji. W ten sposób niszczymy komórki nowotworowe i uzyskujemy ich martwicę. Warunkiem jej zastosowania jest więc niewielki rozmiar guza i położenie pozwalające na podanie dawki promieniowania z pominięciem zdrowych narządów, których nie możemy uszkodzić.
Radioterapia stereotaktyczna frakcjonowana
Radioterapia stereotaktyczna frakcjonowana wymaga z kolei zastosowania większej liczby frakcji. W obu metodach wykorzystuje się tę samą, wysublimowaną technikę napromieniania. Obszar do leczenia wyznaczany jest z submilimetrową dokładnością do 1-2 mm na podstawie obrazów uzyskanych z tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Pozwala to zminimalizować ryzyko działań ubocznych promieniowania oszczędzając otaczające guz tkanki zdrowe, skrócić czas leczenia (ograniczając go do jednego lub kilku seansów) zapewniając w ten sposób większy komfort pacjentowi.
Stereotaksja alternatywą dla chirurgii
W niektórych przypadkach taka terapia może być traktowana jako alternatywa dla tradycyjnego zabiegu chirurgicznego i skuteczność tych metod jest wtedy porównywalna. Takim wskazaniem do zastosowania radiochirurgii stereotaktycznej jest, np. guz płuca, zarówno pierwotny jak i przerzutowy. Przy kwalifikacji do takiego leczenia specjaliści biorą pod uwagę położenie guza, zaawansowanie choroby i stan pacjenta. Radioterapię stereotaktyczną stosujemy, kiedy położenie guza sprawia, że dostęp do niego podczas operacji byłby trudny lub niemożliwy, a także u pacjentów, u których ogólny stan zdrowia nie pozwala na przeprowadzenie tradycyjnej operacji, np. u osób starszych. Często również wykonywany jest on u pacjentów, którzy poza guzami w płucach mają rozwiniętą chorobę POHP i stan płuc nie pozwala na tradycyjną operację.
Kiedy stosowana jest stereotaksja?
Wskazaniem do zastosowania stereotaksji są: oponiaki, glejaki mózgu, nerwiaki nerwu słuchowego, przerzuty do mózgu, malformacje tętniczo – żylne, a także w razie potrzeby powtórnego napromieniania w przypadku nawrotów po stosowanej wcześniej radioterapii.
W przypadku guzów płuca i prostaty częstym wskazaniem jest radykalne leczenie pierwotnego raka narządu. W innych lokalizacjach częściej leczone są zmiany przerzutowe, np. do wątroby lub kości. Radiochirurgia stereotaktyczna ma zastosowanie w przypadkach zarówno zmian pierwotnych, jak i wtórnych, co dobrze sprawdza się szczególnie w przypadku guzów w mózgowiu, ponieważ są one często trudno dostępne leczeniu chirurgicznemu. Zabieg ten daje również szansę na wyleczenie pacjentom, którzy jeszcze kilka lat temu byliby leczeni wyłącznie paliatywnie, dotyczy to chorych, u których stwierdzono ograniczony rozsiew choroby w kilku miejscach. Jeszcze niedawno taki pacjent nie był kierowany na operację lub radioterapię ze względu na złe rokowanie, obecnie dzięki lepszej diagnostyce można zlokalizować wszystkie ogniska choroby i podjąć próbę leczenia radykalnego.
Ważne – ustalenie lokalizacji guza
W kwalifikacji do takiej metody bardzo istotne jest precyzyjne ustalenie lokalizacji guza i zaawansowania choroby, dlatego przed zabiegiem naświetlania wykonywane jest zawsze badanie PET, które pokaże dokładnie liczbę i lokalizacje ognisk choroby. Radiochirurgię stereotaktyczną można zastosować, kiedy liczba ognisk przerzutowych jest organiczna, najczęściej granicą jest 5 zmian. Zabieg wymaga ogromnej precyzji, dlatego pacjent musi być stabilnie unieruchomiony a jego pozycja monitorowana w trakcie napromieniania.
Jaki sprzęt pomaga leczyć?
W systemie radiochirurgicznym wykorzystuje się nowoczesny akcelerator liniowy z użyciem dynamicznych technik IMRT, VMAT, które pozwalają niezwykle precyzyjnie skoncentrować wiązkę promieniowania. Do techniki stereotaktycznej służą odpowiednie maski stereotaktyczne unieruchamiające pacjenta w trakcie zabiegu i zapewniające najwyższą precyzję w lokalizacji guza. Są to bezpieczne i skuteczne metody leczenia zmian zarówno nowotworowych, jak i o innej etiologii.
Jak wygląda leczenie?
Naświetlania trwają od 15 do 30 minut w zależności od dawki promieniowania. Każdy chory wymaga bardzo dokładnego przygotowania do tego zabiegu, należy np. przewidzieć i uwzględnić w planie leczenia ruchomość pacjenta w czasie zabiegu związaną chociażby z oddychaniem. Zabieg może być przerwany, by ponownie zweryfikować położenie pacjenta, jeśli tego wymaga zachowanie precyzji w nakierowaniu promieniowania. Zwykle takich naświetlań trzeba przeprowadzić 3 do 5 w odstępie kilku dni, leczenie trwa zwykle od jednego do dwóch tygodni.
Zabieg jest refundowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia.